door: Maarten Moll
foto: Jan Mud/Archief Ajax
Harry Sacksioni in 1968 als speler van Ajax 5.
Negentig procent van de spelers uit de Ajax-jeugd haalde het eerste elftal niet. Wat heeft de Ajax-school voor hen betekend? Rik Planting belicht in Leerschool Ajax die andere zijde van de opleiding tot profvoetballer.
‘SCHUPPIE’ ZOU het helemaal gaan maken bij Ajax. Hij was beter dan Marco van Basten, die net naar AC Milan was vertrokken. Misschien was hij wel de nieuwe Cruijff. De meester zelf, technisch directeur, zag Nordin van Schuppen in elk geval als het grootste talent dat in De Meer rondliep. Totdat er een bal over het hek werd geschoten. ”En Schuppen gaat de bal halen,” bulderde Louis van Gaal, trainer van de A-jeugd en het tweede elftal, over het veld.
Uit Leerschool Ajax: ‘Nordin van Schuppen begrijpt er niets van, doet wat hem wordt opgedragen, maar bedenkt zich halverwege. Straf? Voor hem? Hij heeft die bal toch niet over het hek geschoten? Bedachtzaamheid en gehoorzaamheid maken plaats voor impulsiviteit en opstandigheid. In plaats van de bal op te halen, loopt hij in een lijn naar de kleedkamer en vertrekt hij naar huis.’
In deze passage uit het boek van journalist Rick Planting, dat vandaag is verschenen, openbaart zich het dilemma van de Ajax-cultuur. Voor individueel denken en optreden is bij Ajax geen plaats. Het individu wordt gekneveld door het collectief. ‘Schuppie’ heeft het niet gemaakt bij Ajax. Voetballen kon hij, dat zag iedereen, maar het ontbrak hem volgens de Ajax-trainers aan mentaliteit, het toverwoord bij Ajax.
”Een vriend van mij is psychiater bij de riagg in Zuidoost,” zegt Planting. ”Die heeft een aantal kinderen onder behandeling gehad die binnen de opleiding hebben gezeten. Afvallers. Dat zijn nu drop-outs. Toen dacht ik: spelen bij Ajax geeft je een geweldig gevoel, maar als je weg moet is de teleurstelling nog veel groter. Niet meer bij Ajax spelen, verkoop dat maar eens op het schoolplein.”
Planting sprak met een aantal oud-spelers die het niet hebben gered bij Ajax. Het leverde een fascinerend boek op. Leerschool Ajax is de andere kant van de medaille. Spelers die blij zijn dat ze Ajax verlieten, spelers die aan Ajax een fantastisch arbeidsethos hebben te danken. Een mooi boek over de keerzijde van het sterrendom.
Van Schuppen en Sjoerd Ruiter – óók bestempeld als de nieuwe Cruijff – vertellen de schrijnendste verhalen. Na Ajax hebben zij hun weg in de maatschappij eigenlijk niet kunnen vinden. De angst om te falen weerspiegelt zich nog steeds in hun dagelijks leven. Had Ajax daar iets aan had kunnen doen? Is het de taak van een voetbalclub jongens voor te bereiden op de normale maatschappij?
”Nee,” zegt Planting, ”niet primair, maar een voetbalclub zou er verstandig aan doen daarover na te denken. Ik zou mijn zoon niet aan Ajax willen overleveren. Psychologisch en pedagogisch zijn de trainers bij Ajax nitwits. Dat zie je wel aan die film van Roel van Dalen, Ajax, daar hoorden zij engelen zingen.”
Dat het plezier in het voetbal wordt vergald, is ook een struikelblok voor een aantal van de ondervraagden in zijn boek. ”Bij Ajax zijn we…? schreeuwt zo’n trainer dan tegen een van zijn spelertjes in die film. ‘Goed?’ probeert dat ventje dan. ‘Nee, nooit tevreden!’ brult de leider. Op voetbaltechnisch niveau zijn ze goed, die kant van de begeleiding klopt. Maar als je een beroep doet op hun psychologische en didactische capaciteiten, kun je het schudden.”
Dat ondervond ook Viggo Waas. De caberetier van de groep Niet Uit Het Raam liep in zijn Ajax-tijd ‘op eieren’ en was bang om te falen, een gevoel dat meer geinterviewden in het boek delen. De angst voor afwijzing bezorgde Waas vanaf zijn veertiende een permanent gevoel van onrust. ”Trainers en leiders die ik heb meegemaakt, beschikten niet over pedogogisch inzicht, laat staan pedagogische kwaliteiten. Complimenten werden niet uitgedeeld. (…) Zelfvertrouwen is het enige dat me niet is bijgebracht.”
Dat is waar Planting zich over verbaast. ”Maar wat me echt heeft verbijsterd de laatste tien jaar: geen allochtone voetballer is doorgedrongen tot de A-selectie. En dan bedoel ik dus Turkse en Marokkaanse voetballers. Ajax kan zich niet inleven in een andere cultuur, in mensen die anders denken. Dat is precies de hoogmoed van het betaalde voetbal. Ik zeg niet dat Ajax het verkeerd doet… Ik wil Ajax ook niet verbeteren, en daar zit Ajax ook echt niet op te wachten, maar volgens mij moet en kan het anders.”
Niet verbitterd
Ook al hebben de voetballers in Leerschool Ajax hun doel niet gehaald, ze zijn niet verbitterd. Planting heeft geen negatief boek geschreven. Allemaal, en dat zeggen ze ook, hebben ze een fantastische tijd bij Ajax gehad. Het waren voetballers die een bepaalde tijd hun droom koesterden. Spelen in Ajax 1. Totdat ze bij Ajax weg moesten.
Topgitarist Harry Sacksioni, topmanager Leo van Wijk (president-directeur van de KLM) en een aantal anderen zeggen juist dat Ajax als voorbeeld heeft gediend voor de manier waarop zij later hun beroep zijn gaan uitoefenen. Doorzettingsvermogen, het leren verleggen van grenzen, dat hebben zij geërfd. Maar Viggo Waas vraagt zich af of hij door zijn tijd bij Ajax een betere cabaretier is geworden.
En Dave Markus keerde de voetbalwereld vol haat de rug toe. ”Drie jaar Ajax hadden me een ding geleerd: het was hoog tijd een totaal ander leven te gaan leiden. Er werd voor mij gedacht, er werd voor mij bepaald, er werd voor mij beslist. Alles met goede bedoelingen, maar het werkte averechts.”
”Ik heb voordeel gehad aan de dingen die ik bij Ajax heb meegemaakt. Ik heb geleerd dat de beslissing om gelukkig te worden geheel en al in mijn handen lag. Ik ben voor mezelf opgekomen en weet dat ik dat altijd zal blijven doen.”
Dave Markus is tegenwoordig onderwijzer. Fluitend naar zijn werk, fluitend naar huis. Hij zou niets anders meer willen.
Rik Planting, Leerschool Ajax. Uitgeverij Thomas Rap, fl 39,90.
Bron: Parool 02 maart 2001